فیصل شہزاد چغتائی : کافی ڈینھ توں ایں کوشش اچ ھم کے اے تحریر تساڈے نال شیئر کراں لیکن وقت دی قلت دی وجہہ توں لکھ نی سکا میں مشکور ھاں کوٹ مٹھن ڈاٹ کم ویب سائٹ دا جئیندی مدد دے نال میکوں سادت ملی کی میں دنیا دے آخری صوفیاء کرام دی لڑے دے سہرے خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ دے بارے کجھ لکھن دی ہمت کیتی ۔ لکھݨ اچ تلفظ اچ زیر زبر کوئی غلطی ہووے تاں نظر انداز کریسو۔ میڈا تعلق ریاست بہاول پور دے نال ھِ تے اپنڑی میٹھی پارت سرائیکی دا حصہ ھاں میں ایں تحریر دوبارہ سرائیکی زبان اچ لکھن دی کوشش کیتی ھِ میڈی در فرید تے نیاز دی صورت اچ قبول کیتی ونجے تے بھیراواں دوستاں عزیزاں دے نال شیئر کرو تاکہ سلسلے بارے تھوڑی آگاھی رھاوے۔
حضرت خواجہ قاضی محمد عاقلؒ جد امجد خواجہ فریڊ
کوٹ مٹھن شریف دے سلسلہ عالیہ چشتیہ نظامیہ دے بانی حضرت خواجہ قاضی محمد عاقل ؒ ھن، آپ ؒ قبلہ عالم خواجہ نور محمد مہارویؒ توں شرف بیعت گھݨ دے بعد بہوں ھی گھٹ عرصے اچ سلوک ڊے تمام مراحل طے کر تے اپنڑیں شیخ توں خرقہ خلافت ڊے حصول اچ کامیاب تھئے۔ آپ زہد و تقوی تے عبادت تے ریاضت دی وجہہ توں ایں مقام دے حامل تھئے کہ آپ دے مرشد قبلہ عالم مہارویؒ نے اپنڑی موجودگی اچ اپنڑیں فرزند میاں نور حسنؒ کوں آپ دی بیعت کرایا ، اپنڑیں مرشد کریم دی نظر اچ دیگر معتبر خلفاء یعنی حضرت نور محمد ناروالہؒ ، حضرت حافظ جمال اللہ ملتانی ؒ تے حضرت خواجہ محمد سلیمان تونسوی دی نسبت زیادہ ھا، تساڈے دور اچ ھک وݙی اسلامی یونیورسٹی ھائی جیندے اچ شاہ سلیمان تونسویؒ جئی شخصیات علم حاصل کریندیاں ھن تے طلباء ڊی تعداد اتنی ھائی کہ تقریبان 15 مݨ اناج روزانہ پک تے ویندا ھا ، آپ دا وصال 8 رجب المرجب 1229ھ کوں تھئیا۔
ؒحضرت خواجہ خدا بخش محبوب الہی والد محترم خواجہ فریڊ
محبوب الہی حضرت خواجہ خدا بخشؒ ھک معتبر عالم دین تے بلند مقام درویش ھن ، آپ دا شمار چنگے اساتذہ تے مدارس اچ وی تھیندا ھا، آپ نے اپنڑیں والد بزرگوار دی قائم کردہ جامعہ کوں بطریق احسن جاری رکھا تے ھندستان دے کون کون توں تشنگانِ علم جناب دی درسگاہ دا رخ کریندے ھن ، آپ دے ݙو فرزند ھن ، حضرت خواجہ فخر الدین رحمتہ اللہ علیہ تے ڈوجہے حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ ۔ آپ نے ١٢ ذوالحجہ ١٢٦٩ ھ کوں وصال فرمایا
سلطان العاشقین حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ
بادشاہ جہاں در دو ساز خواجہ خواجگان سلطان العاشقین حضرت خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ 1261ھ بمطابق 1845 ء کوں چاچڑاں شریف اچ پیدا تھئے ۔ آپ دا سلسلہ نسب 34 واسطیاں توں خلیفہ دوئم امیر المومنین سیدنا حضرت عمر بن الخطاب رضی اللہ عنہ نال ملدا ھِ ۔ ایں لحاظ نال آپ رحمتہ اللہ علیہ دا تعلق فاروقی قریسی خاندان نال ھِ آپ دے آباو اجداد عرب توں سندھ تے اوتھاں توں سرزمین ملتان اچ آ تے آباد تھئے آپ دے والد بزرگوار حضرت خواجہ خدا بخش محبوب الہی رحمتہ اللہ علیہ علمی و روحانی مقام دے لحاظ دے نال ہندوستان بھر اچ جانڑیں سنجھانڑیں ویندے ھن۔ علم دے ایں سر چشمہ کوں اپنراں فیض تے واھوݨ کوں جاری رکھن کیتے فرید رحمتہ اللہ علیہ دی صورت اچ ھک سہارا مل چکا ھا، آپ دی سرائیکی شاعری دنیا دے ادب اچ ھک نمایاں حیثیت دی حامل ھِ جیندے اچ اظہار حقیقت، حمد و نعت، فلسفی ، اظہار محبت و معرفت ، معاملات ہجر و وصال، موسماں دے رنگ تے سرائیکی کلچر دے جیندے جاگدے مناظر ملدے ھن ۔ آپ رحمتہ اللہ علیہ دی شاعری دا بنیادی نقطہ عشق ھا۔
جڈاں عشق فریدؔ استاد تھیا سب علم عمل برباد تھیا
پرحضرت دل آبادتھیا سو وجد کنوں لکھ حال کنوں
21 شوال 1292 ھ کوں آپ رحمتہ اللہ علیہ حج بیت اللہ کیتے تشریف گھن گئے سفر حجاز دے دوران آپ نے مقامات مقدسہ تے واردات ھائے قلبی دا تذکرہ جئیں خوبصورتی نال اپنڑی کافیاں اچ کیتا او وہ اپنڑی مثال آپ ھن۔ آپ رحمتہ اللہ علیہ دی تصانیف اچ ‘دیوان فرید (اردو)، دیوان فرید (سرائیکی) مناقب محبوبیہ، فوائد الفریدیہ شامل ھِ آپ 7 ربیع الثانی 1319ھ بمطابق 24 جولائی 1901 بعمر تقریبا 57 سال کوں این دارِ فانی توں عالم بقاء دی جانب رحلت فرما گئے
خلقت کوں جیندی گول ہے ہردم فریدؔ دے کول ہے
حضرت خواجہ محمد بخش نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ فرزند خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ
قطب المواحدین حضرت خواجہ محمد بخش نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ دی ولادت باسعادت 1283ھ اچ تھئی چنکہ آپ رحمتہ اللہ علیہ خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ دی اکلوتی نرینہ اولاد ھن لہذا آپ دی تعلیم و تربیت تے خاص زور ݙیتا گئیا۔ آپ رحمتہ اللہ علیہ مستجاب الدعوۃ ھن، مخلوق خدایر سخاوت و عنایات دا جو سلسلہ آپ رحمتہ اللہ علیہ دے آباء نے شروع کیتا ھا آپ نے کمال خوبی نال ایکوں نا صرف باقی رکھا بلکہ ایندے اچ اضافہ وی کیتا۔ انتہائی نفیس تے خوبصورت شخصیت دے مالک ھن جو ڈیکھدا ھا او ڈیکھدا رھ ویندا ھا ۔ آپ نے 21 رمضان المبارک 1329 ھ کوں وصال فرمایا۔
حضرت خواجہ محمد محمد معین الدین رحمتہ اللہ علیہ پوترا خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ
حضرت خواجہ محمد معین الدین دی ولادت باسعادت 27 رمضان المبارک 1301 ھ کوں تھئی اپنڑیں والد بزرگار حضرت خواجہ نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ دے وصال دے ویلے آپ رحمتہ اللہ علیہ دی عمر 28 سال ھائی ۔ ھک مخصوص گروہ جو سجادگی دا طلب گار ھا ایں نے حضرت خواجہ نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ دی زندگی اچ سازشاں شروع کر ݙیتیاں ھن۔ جیندی وجہہ توں حضرت خواجہ نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ دے وصال دے چالھی ڈینھ دے بعد آپ دا سجادگی دا نوٹیفکیشن ریاست بہاول پور توں جاری تھئیا لیکن او گروپ اپنڑیں شکست تسلیم کرݨ کوں تیار نا ھا لہذا موقع ملدے ھی فرید رحمتہ اللہ علیہ محل کوٹ مٹھن شریف ٹھنڈائی (بادام شربت) اچ زہر ملا تے آپ رحمتہ اللہ علیہ کوں شہید کر ݙیتا۔ تقریبان 34 سال دی عمر اچ آپ رحمتہ اللہ علیہ ایں جہان فانی توں کوچ کر گعے ۔ آپ رحمتہ اللہ علیہ نے جید علماء کرام تے مستند اساتذہ توں علوم ظاہری تے اپنڑیں والد گرامی توں باطنی فیوض و برکات حاصل کیتے ھن ۔ والد بزرگوار دی طرح پیکر حسن و جمال ھن ۔ شریعت دی پابندی تے بہوں زیادہ زور ڈیندے ھن۔ 2 جمادی الاول کوں آپ کوں شہید کر ݙیتا گئیا۔
حضرت خواجہ قطب الدین رحمتہ اللہ علیہ پڑپوترا خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ
مادر زاد ولی کامل حضرت خواجہ قطب عالم خواجہ قلب الدین رحمتہ اللہ علیہ دا سن ولادت 1231 ھِ آپ نے چھوٹی عمر اچ ھی ایں گالھ کوں ثابت کر ݙیتا کہ بزرگی اے عقل است نا بہ سال ۔۔۔ علمائے کرام دی محفل ھووے یا درویشاں نال گالھ مہاڑ ، آپ رحمتہ اللہ علیہ دا انداز بیان منفرد تے مدلل ہوندا ھا ۔ آپ دے والد دی وفات دے بعد وی سازشی طبقہ آرام نال نا بیٹھا کیونکہ خواجہ قطب الدین رحمتہ اللہ علیہ دی سجادگی نال انہاں دے ناپاک عزائم ادھورے رہ گئے ھن ایں واسطے انہاں نے چاچڑاں شریف دے فرید رحمتہ اللہ علیہ محل اچ کورٹ آف آرڈر دے منیجر عطا محمد دی وساطت نال آپ کوں وی زہر ڈے تے شہید کر ݙیتا تے آخر کار او اپنڑیں مذموم مقاصد اچ کامیاب تھئی گئے تے تمام جائیداد ، محلات تے قبۃہ کر گھیدا تے سجادگی دے حصول کیتے انہاں دا سالہاں دا خواب پورا تھئی گئیا ۔ شہادتاں دی اے داستان تفصیل دے نال کتاب کون فرید فقیر از قلم حضرت خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ سئیں اچ ملاحظہ کر سکدے وے۔ صرف ١٢ سال دی عمر اچ آپ کوں زہر ڈے تے شہید کر ݙیتا گعیا 23 رجب 1243 ھ اچ وصال فرما گئے آپ رحمتہ اللہ علیہ دے وصال نال پورے فریدی حلقے اچ کہرام مچ گئیا کیونکہ خواجہ فرید رحمتہ اللہ علیہ دا سلسلہ نسب ایتھاں اختتام پذیر تھئی گئیا ھا ۔ آپ رحمتہ اللہ علیہ دے پسماندگان اچ ڈو ھمشیرگان تے ھک والدہ محترمہ ھن جنہاں کوں ریاست بدر کر ݙیتا گئیا۔
حضرت خواجہ احمد علی صاحب نواسے حضرت خواجہ نازک کریم رحمتہ اللہ علیہ فرزند خواجہ غلام فرید رحمتہ اللہ علیہ
١٩٢٥ء دا سال عقیدت منداں فرید رحمتہ اللہ علیہ دی زندگی دا سبھ توں اوکھا سال ھا کیونکہ ایں سال حضرت خواجہ غلام فرید دی اولاد نرینہ دا سلسلہ خواجہ قطب الدین دی شہادت تے ختم تھئیا تے فریدی بھیرا ھن تک ایں سانحے کوں فراموش نا کر سکدے ھن خواجہ قطب الدین نے پسماندگان اچ ڈو ہمشیرگان تے ھک والدہ ھن جنہاں توں وڈی صاحبزادی دی کوئی اولاد نا ھائی، چھوٹی صاحبزادی دی شادی خواہ احمد علی رحمتہ اللہ علیہ نواسہ فرزند فرید رحمتہ اللہ علیہ توں تھئی ۔ جنہاں اچوں پہلی اولاد 1935ء اچ خواجہ نظام الدین دی شکل اچ پیدا تھئی تے تمام پیر بھیراواں اچ خوشی دی لہر دوڑ گئی تے ھک طویل عرصے بعد لوگ خوش تھئے کہ قدرت نے موقع عطا کیتا ھا ۔ ایندے کیتے قرب و جوار تے دور دراز علاقیاں توں لوگاں نے چاچڑاں شریف دا رخ کرݨ شروع کر ݙیتا تے ھک جشن دا سماں بدھ گئیا ۔ ڈینھاں ، ہفتیاں تے مہینیاں تک بالاں دی پیدائشدیاں خوشیاں منائیاں ویندیاں رھیاں ۔ چاچڑاں شہر دے حلوائی مٹھائیاں بنڑیندے بنڑیندے تھک گئے لیکن لوگاں دی طلب ختم نا تھئی آپ رحمتہ اللہ علیہ دی چھٹی دا ناں خواجہ قطب الدین رحمتہ اللہ علیہ رکھا تے ڈوجہا ناں خواجہ نظام الدین رحمتہ اللہ علیہ تجویز تھئیا جو بعد اچ آپ دی شخصیت دا لازمی جز بݨ گئیا تے اصل ناں لوگاں کوں یاد نا رھیا شاید ایندی وجہہ اے ھائی کہ ایں ناں دے نال ھک بہوں وڈا المیہ تے سانحہ تھیا ھا ایں واسطے لوگاں ایں ناں توں یاد کریندے رھے شاید ڈکھ محسوس کریدنے ہوسن ۔ ھن آپ رحمتہ اللہ علیہ چوتھے سال اچ ھی داخل تھئے تاں واقعہ کربلا دی سنت دی ادائیکی دا وقت آ گئیا تے فریدی خاندان اپنڑی آبائی رھائش گاھواں تے اپنڑیں شہراں توں جلا وچن کر ڈیتے گئے جلا وطن تھیون والیاں اچ کم سن خواجہ نظام الدین ، آپ دے ھک بھیرا خواجہ فرید الدین ، ہمشیرہ ، والدہ محترمہ تے والد صاحب حضرت خواجہ احمد علی جو خواجہ فرید رحمتہ اللہ علیہ دی اصل اولاد ھن تے ڈاڈا حضرت خواجہ شریف محمد صاحب در بدر جلا وطنی دے دھکے کھاندے ہووے محمد پور دیوان پھجے۔جلا وچنی دی داستان ھک ایہو جئیا حادثہ ھا کہ جیندے ظلم دا اندازہ ایں گالھ توں لایا ونج سکدے کہ جئیں فریدی مستورات وکں چاچڑاں شریف توں کھڈا گئیا تاں کہیں وی مرد کوں گھر توں باہر نکلݨ ، سامان چاون تے سواریاں مہیا کرݨ دی اجازت نا ھائی ۔ ایں واسطے خاندان دی اے مستورات اپنڑیں آبائی شہر کوں پیدل چھوڑن تے مجبور تھئی گئے (جلا وطنی دی اے داستان دی تفصیل کون فرید فقیر از قلم حضرت خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ سئیں ) حضرت خواجہ شریف محمد سائیں درویش صفت ، نہایت ملنسار خوش اخلاق تے خاندان فرید رحمتہ اللہ علیہ دی اعلی وصف رکھیندے ھن اپنڑیں لٹے پٹے قافلے دے نال انہاں نے افکار فرید دی روشنی اچ درس فریدی دا سلسلہ شروع کیتا کہ محمد پور دیوان تے ول ایتھوں گھن ےتے شہر فرید کوٹ مٹن اچ آباد تھیون دے ایں صبر آزما تے تکلیف دہ عرصہ اچ انہاں نے نا صرف ایں پورے علاقے بلکہ ایں پورے خطے کوں اپنڑیں مریدین تے معقدین دا بہوں وڈا تے موثر ترین حلقی بنڑا گھیدا تے بہوں جلد انہاں دا اے حلقہ ضلع ڈیرہ غازی خان توں تھیندا ہوویا ضلع مظفرگڑھ تے ضلع ملتان تک ونج پھجا ایں تمام عرصے اچ انہاں دے فرزند ارجمند حضرت خواجہ احمد علی سائیں انہاں دے عملی طور تے رفیق کار رھے جیندی بدولت حضرت خواجہ شریف محمد سائیں دی وفات دے بعد حضرت خواجہ احمد علی سائیں نے ایں سلسلہ کوں نہایت احسن تے خوبصورتی تے تیزی نال اگوں ودھایا تے اوں دور اچ انہاں نے تمام اضلاع دے عوام الناس تے اہم طبقہ فکر دے لوگ ھی نی بلکہ دریشک ، مزاری ، گورچانی ۔، لغاری ، کھوسے سرداراں تے تمنداراں نے وی انہاں کوں اپنڑیں پختہ نیاز مندی تے عقیدت قائم کیتی تے ایں سلسلہ دی کڑی اچ ملتان دے گیلانی ، نون، گھلو ، دستی، لانگ تے علماء کرام نے وی ایں سلسلہ نال تعلق تے واسبتگی کوں قائم رکھیا تے ول چاچڑاں شریف توں کڈھے گئے ایں خاندان دی محنت ، انسان دوستی تے درس فرید تے فکر فرید دی اصل حقیقت ایں وقت لوگاں نے ڈیٹھی جئیں عیلے حضرت خواجہ احمد علی سائیں ھک طویل ترین عرصہ دے عبد براستہ احمد پور شرقیہ تے اُچ شریف دی زیارت دے بعد چاچڑاں شریف دی حدود اچ داخل تھئے تاں انہاں دے استقبال کیتے لوگاں دا ٹھاٹھاں مریندا سمندر ھا تے او لوگ جنہاں دی بدولت انہاں دے خاندان کوں علاقہ بدر کیتا گئیا انہاں لوگاں کوں اے اپنڑیں گھراں توں باھر کڈھن دا رستہ ملدا ھا ۔ تے نا گھراں اچ داخل تھیوݨ دا رستہ ملدا ھااللہ دی قدرت نے رنگ ڈیکھایا تے حضرت خواجہ احمد علی سائیں جنہاں دی بطور سجادہ نشیین دربار عالیہ دستار بندی 1986 اچ تھئی، لیکن دربار فرید تے مجالس تے روحانی رسومات دی اجازت نا ڈیتی ویندی ھائی بالاآخر 1996-95 دے سال ایں فریضہ دی ادائیگی دا وی تاریخہ موقع حاصل تھئیا تے ھزاراں عقیدت منداں دے جھرمٹ اچ خاندان فرید دے علاقے بدر کتے گئے اہل تے حقیقی وارثان حضرت خواجہ احمد علی سائیں ، حضرت خواجہ نثام الدین سائیں ، حضرت خواجہ فخر الدین سائیں دربار فرید تے عرس فرید دے تاریخی موقع تے مسند سجادگیول عملی طور تے جلوہ افروز تھئی۔
خواجہ نظام الدین صاحب رحمتہ اللہ علیہ بھنڑیجہ خواجہ قطب الدین رحمتہ اللہ علیہ
خواجہ نظام الدین رحمتہ اللہ علیہ دا بچپن محمد پور دیوان اچ گزرا جو ھک ویران جگہ ھائی ۔ مچھراں دی بہتات ، جنگلی درختاں دی کثرت تے میٹھے پانڑیں دی قلت ھائی پیوݨ کیتے پانڑی ڈھا کلو میٹر دور توں منگایا ویندا ھا ، او ایام اگرچہ بہوں تکلیف دہ ھن لیکن گشکوری خاندان دی خدمات تے جبروشتم توں بچ آوݨ دی خوشی نے انہاں مسائل اچ کم کر ݙیتی آپ رحمتہ اللہ علیہ کیتے ڈو علماء کرام تفویض کیتے گئے جنہاں اچ مولانا رسول بخش صاحب تے ڈوجہے مالانا نظام الدین صاحب ھن اے علماء کرام اپنڑیں وقت دے مشہور تے جید علمائے کرام ھن ایں طرح آپ دی تربیت دا آغاز محمد پور دیوان اچ انہاں علماء دی نگرازنی اچ چروع تھئیا آپ رحمتہ اللہ علیہ نے بہوں گھٹ عمر اچ ھی عربی تے فارسی دی تمام کتب پڑھ گھیدیاں ھن تے سولہ سال دی عمر اچ فارغ التحصیل تھئی گئے علوم دی تکمیل دے فورن بعد آپ دی گورچانی قبیلی اچ شادی تھئی جیندے توں اللہ نے آپ کوں چار فرزند تے ڈو دختر عطا فرمایا موجودہ سجادہ نشین خواجہی معین الدین ݨھبوب کوریجہ سئیں آپ دے وڈے صاحبزادے ھن ۔ ایا جوانی توں آپ دا معمول ھا کہ جمعتہ المبارک دی نماز محمد پور دیوان کوٹ مٹھن شریف آ تے پڑھدے ھن بعد اچ 1957ء اچ مستقل طور تے کوٹ مٹھن شریف منتقل تھئی گئے آپ ھک دروش صفت طبیعت رکھیدے ھاوے تے پوری زندگی نیاز ، عاجزی ، خدمت خلق تے خواجہ فرید دی محبت اچ گزار ݙیتی انہاں دے نال بے شمار کرامات وابستہ ھن جو اج وی مریدین بیان کریندے نظر آندے ھن 1997 اچ عمرے توں واپسی تے 11 فروری دی رات مقامی ہسپتال اچ سویرے 5 توں ساڑھے پنجھ دے درمیان آپ خالق حقیقی نال ونج ملے ۔ اج وی لوگاں دی محبت دا اٖ عالم ھِ کہ جئیں ویلے آپ دا ذکر آندے لوگاں دی آکھیں توں ھنجو نکل آندن آپ دی درویشی دیاں مثالاں اج وی زبان زد عام تے ھن آپ دے ڈیرے تے لنگر فرید دا سلسلہ ہمشی جاری رھیے تے اے آپ کوں خاندانی ورثہ دے طور تے ملے، حضرت خواجہ ثریف محمد سائیں تے حضرت خواجہ احمد علی سائیں دا لنگر اج وی عوام الناس کوں ایں انداز اچ یاد رھاندے کہ اے لوگ برملا ایندا اظہار ایں انداز اچ کریندن کہ لنگر ایں عہد اچ نا کوئی چلا سکے تے نا کوئی چلیسی لیکن حضرت خواجہ نظام الدین سئیں ایں سلسلہ کوں ایں انداز نال جاری رکھا ھِ کہ اج وی انہاں دے وارثین تے موجودہ سجادہ نشین حضرت خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ ایں رسم کوں ایں خوبصورتی تے درویشانہ انداز اچ جاری رکھے پئے ھن روزانہ سینکڑاں ھزاراں زائرین تے ضرورت مند ایں لنگر نال مستفید تھیندن۔
