سرائیکی اکھراں دی پوتھی ،خواجہ فرید تے انٹرنیٹ
تحریر: شہزاد عرفان
انہاں سارے سنگتیاں دا تھورائت ہاں جنہاں فیس بک تے میڈی درخواست تے اپݨی وستیاں توں وڈکیاں توں بزرگاں توں سرائیکی زبان دے قیمتی اکھراں کوں گھن تے میکوں بھیجن ۔۔۔ جنہاں کوں میں سرائیکی اکھراں دی پوتھی دے ناں نال ہک پیج بݨا تے پوسٹ کیتا ہائی۔ ایں کم نال کتنے لفظ جیڑھے مردے پئے ہن او جیندے تھی گئے۔۔۔۔ جنہاں کوں سنگتیاں اپݨی لکھتاں ءچ ورتیندے پئین ۔۔۔۔ اج انٹرنیٹ تے ہر جاہ تے خواجہ فرید پنجابی شاعر سڈیندے ۔۔۔۔ بھانویں تساں لکھ آکھو پئے پر انہاں الیکٹرونک میڈیا تے پوری دنیا کوں منوا ݙتے نے جو خواجہ فرید پنجابی زبان دا شاعر ء ۔۔۔۔۔ تساں بھانویں لکھ روز سرائیکی دے ڈرامے یو ٹیوب تے چڑھاؤ ۔۔۔۔ لطیفے لیکھو ۔۔۔۔۔ گاوݨ تے ٹھمکے چھڑھاؤ ۔۔۔۔ پر بازی پنجابی مار گئے اوں ہاں آلا ہتھ گتھے جو تہاڈے توں خواجہ فرید تے پٹھاݨے خان زاہدہ پروین شاہدہ پروین کوں پنجابی دا شاعر تے گائیکی کو مستند کر ݙتے ۔۔۔۔۔ ہک لفظ اپݨے اندر مکمل تاریخ تے لوک دناوت رکھیندے تے قوماں دی روح دی زندگی بݨدے۔۔۔۔۔۔ اڄ اساڈے کنیں وستی وستی شہرشہر گلی گلی انٹرنیٹ موجود ہے ڳالھ صرف تھولا جیہاں وقت ویہلا کڈھݨ دی ء ۔۔۔۔۔ ماء ٻولی دے پُراݨے اکھر اڄ مردے پئین کیوں جو اپݨے ہاں دی کوٹھڑیاں ءچ سانبھی اساڈیاں نانیاں ڈاڈیاں وݙکے ݙاݙےحال ٻݙھڑے سبھے ہک ہک کرتے تے ٹُردے ویندین ۔۔۔۔۔ ہک ڄہاڑا او وی آسی جݙݨ اساڈی پیڑھیاں کنیں پُراݨے لفظ اکھر ٻولݨ ورتݨ کیتے ناں لبھسن ۔۔۔۔ ٻرہوپلی دھاڑل قوماں دی ݙاݙھ دروھ تے دھاڑ جتھ اساڈی وسائل قومی شعور تے سنڄاݨ تے روزی روٹی تے پئ پوندی ء اُتھاں اساڈی ٻولی روز جہاڑے تبدیل تھیندی آندی ء ۔۔۔۔ منڈیاں دی زبان کاروبار دی زبان ورت ورتاء دی زبان سکولواں کالجاں دی زبان ،۔۔۔۔ نام نہاد اخلاق دی زبان سبھو کجھ اوپری زبان ءچ تھیندا پئے ۔۔۔۔ اساڈی کل دی نویں نسل بانجھ ہوسی۔۔۔۔۔۔ اے زبان ء تاں اساڈی سنڄاݨ ء ادب ء تاریخ ء اساڈا قومی سیاسی مطالبہ ء ۔۔۔۔ اساڈا جمہوری حق ء ۔۔۔ اساڈے خواب ہن ۔۔ اساڈی روح ء اساڈی دھرتی نال جڑت تے جھکی پاڑاں ہن ۔۔۔۔۔۔ جݙݨ لفظ مر گئے زبان مرگئی ۔۔۔۔ زبان مرگئی تے قوم تے قومی سوال تے اساڈی قومی شعور دی سُڄاݨ مرگئی ـ۔۔۔۔۔۔ وت اساں کہیں جاء دے نسے ۔۔۔۔ وت جنہاں کوں سکندر توں لا رنجیت سنگھ دی اولاد نہ مار سگی ۔۔۔۔ جنہاں اساڈے وڈکیاں ڈاڈیاں اپݨے سر کوہا ݙتے ۔۔۔ پر اپݨی ٻولی سُنڄاݨ نہ چھوڑی ۔۔۔۔ او اڄ ٢٠٢٠ ءچ اج دی نویں سرائیکی نسل انٹرنیٹ دے دور ءچ کھریاں رگڑ رگڑ تے مر گئٰ ۔۔۔ اپݨی ماء ٻولی دا خون نویں نسل دے زمے پوسی ۔۔۔۔۔ تہوں سارے دوستاں توں ارداس ء جو میڈے میسنجر انباکس ءچ زیادہ توں زیادہ سرائیکی اکھر اکھاݨ پدے پہاکے کہاݨی جو کجھ سرائیکی زبان ءچ ملے اونکوں میڈو بھجو میں تے کجھ بئے سنگتی ایندے تے کم کریندے پئے ہیں ۔۔۔۔ تے جلد اساں ہک وڈی ڈکشنری سرائیکی زبان دی تیار کر گھنسوں جیندے ءچ وسیب دے سارے سنگتیاں دا اپݨاں قومی حصہ پاترا ہوسی ۔۔۔ صرف ترئے ݙینہوار ءچ فیس بک تے جیکر ایتلے اکھر کٹھے تھی سگدن تے سوچو روز جیہاڑے کٹھے تھیندے اپݨی ماء ٻولی دے اکھر کتھاں ونڄ پوسن ۔۔۔۔۔اپݨی ٻولی کو ولا ڄیواوݨ دا اہر کرݨ اپںی گزریل تے آوݨ آلی پیڑھیاں تے وڈا تھورا ہوسی جیہڑا انہاں دے کم آسی نتاں پنجاپیاں دے دراں تے اپݨی ٻالاں کوں کم کریندا ݙیکھسو۔۔۔۔۔
سرائیکی آکھراں دی تندیر
پیلا بہار۔ کالا دھوں ۔رتا لال۔ نیلا ھمبھ ۔ چٹا کھمبھور۔ ساوا چچ۔ٹھڈا جلڑ۔ تتا بھا۔نواں نکور۔کوجھا ڈینڑ ۔مٹھا کھنڈ ۔کھٹا ٹیٹ۔ کوڑا عق۔باری بھک ۔پتلا پتنگ ۔خالی خط۔گھاٹا بٹ۔میلا کچ۔ گارے گچ۔ٹھنڈا ٹھار , بگا چوپ , چٹا کھیر , ٹھڈھا وبھ , اندھارا گگھ , بڈھا یپھ , سدھا شتیر , ڈنگا جلیبی , سکا رنڑاٹ , پھلھا بشکا , کوڑبدوڑا کراڑا وٹا , کالا شمور موٹا ڈنڈنڑ , سوھڑا شدادا کترینا کیف۔ سَوڑ سنگھوڑ, تلواں پَتر, بھاڑ دا تل, بوڑا گُھت, بَر دا پُتر, نِرا ندریہہ, کال واتا, چِٹ پیرڑا, حرام دی سٹ۔ ٹک ٹکور۔ لیس لباس۔ ٹر پش۔ میدا پستول۔ کوڑا جور۔ کولا بھت ۔رتا انگرش۔۔پیلا پھپھڑ ۔۔ساوا کچوچ ۔کالا رات۔ روونڑاں ریت۔لمبا کهمبا۔۔گنجا لیلا۔۔۔کال واتا۔۔۔گٹھ مٹهڑا۔۔ کالی چوانتی , بھوری بھاه , پیلی ڈدھ , سکی ٹونڈ , کوڈی وٹو کھو ٹی , چم چموٹی , چھل بدری , پھشگدڑی , اکمکڑی , ناسیں پهتھی ـ مَٹھا چٹ, نَود دا گندھوا, نول سرا, پیون پول, کم دا چڈھی, لاپھڑکَناں, چوک چندرا.ڈھل گھس , ھیر پھیر , لڑھ ھابا , ڈیڈر ٹپ , لیلے باک , ملاں بانگ , جوں ٹور , درگھ لانھ , کلے ول , چھنڈک پھوک۔۔ کوُلا پَٹ ،پیلا جِٹ، کالا ٹیہَنڑ، ٹھڈھا یَخ، پتلا لینوَک، پتلا لَلُور، وڈا کڑزَن، بھولا بَجھَک، چلِترا چَلآک، سیانڑا دھَنَتر،کالکوٹ , باکروال , یلولول , چھونڑ بھمبھیر , بھورباندر , یلمل یقین , دول دمامے , کھلئیں دا کھوڑ , مموں مچل , ڈلی بھک , کال واته , مونھ دا مٹھا , ھاں کالا , نئوں دھرما , ادھ ولوڑیا , گھرو وادھو , جتی جوڑ , بٹئیں کٹ , لئ لگ , پھنے خاں , پانڑ پڑوپی , انگل انوٹھا , هکی مٹھ , دل دریا ,بھولی بھالی , ٹونڑیں ٹپے ۔ تُھک تَھمبن، واری وٹہ، چُمی چاٹا، دراہی بُگھتاون، نذروٹو، بُکھا بٹيرا ۔۔مٹھ مروڑا , اڑی ڈھینگری , تل مولی , تلی واٹواں , دیر دبیر , کنڈو رانڑاں , موئے دی مٹ , چونے گچ , بچے گھٹ , ٹھلھا بابھیکنڑ, گول مول , چو چنڈالا , ڈالا ڈپها ,گُنگ دان، بھولے بھنن، موہنہ مُہاکھڑی،چَيتا گردان، مُشکی نانگ، کُکڑبانگ، ليلےباک، کُتے بھونک۔۔۔ ویچ وٹا , ڈے گھن , بھن پکا , مڈی گل , بھن تروڑ , لچ لفنگا ۔۔ مونھ محابه , تخته تبوت , منڈھی کڈھ , ھا ھو , ھئو حق , رے کانڈھیا , نیل مایا , بل ٹنڈاںڑاں , کھادھا پیتا , شر فساد , پلیا پالیا , موٹا سنڈھا , چٹ پدھر , کھلا کھبڑی, چدک پونڑاں , بر دی بلا , چت مونھ دا زور , چت دا ول , چت مروڑیا , چت چھکے تیں , چت و پلیت , دھپ مکھ , رت دی رتی , چٹھی چپاٹھی , نر خر , انگل دا بجا ,نانگ ول , ڈھک بدھ , بھن بھوسڑے , کڑکدی بلا , , چنڈ گٹھ , پت کھنڑیں , شیطان دی ناوڑی , چکی دا پھیر , ابھڑ گھتا , کٹه کڈھ ۔۔۔ جن دی ناوڑی , ترکڑی وٹا , تڈے تروڑ , لم لیٹ , تروٹ وادھ , مونھ پھٹ , پره پھٹی, ونج ویندڑ ,،،،تُھک تَھمبن، بھمبن بھوں، دھواں اندھار، مڈی چَٹ، کَھلا بُجا،،،،،لعنت دی واچھڑ , کھلئیں دا قال , دگا دابڑا , ساه دا تھورا،،انا..گهوگهو -انی…موری , ڈوری…پهنڈر..ڈورا…ڈاند…کانڑاں…ڈیہلا….پیلا…پٹها…ساوا..کچرآ….هولا..پهل…بهاری..منجهه…چنگا….چوکهاچهیکڑ…باکڑ…ویندے..وگدے…کالا…کوڈهنڑ…سنا…پانی،،،،،،تَلی واٹواں، منجھو ننگے، قہر وات، ڈلی بِھک، ڈھاک تے پَڈن، سَکے سوہرے،،،،اُوٹھ کچاوا، توڈی پَيرا، وان وٹينده، راند رساون،،،،گھر جنوأتره, کھڑا پانڑیں , وئ آنه , بیر گیکڑا , مئ رانڑیں ,سورک سیتلاں , لنڈ پچھا , کھڑ کنا , ناسیں پهلوریا , سنجاں دودائ , سنج بچڑا , ست بھرائ , چھی چھریکاں , ترئے ترھایاں , دھما چوکڑی , ھک ھیکڑی , مرنڑ پوڑی انڑ تھوری , انڑ تارا , نونو نئ , سنج بر , رت دی بو ,چیڑی چنبه ,،،،،کلے ول۔ کھنگ کھنگورا۔ کھل بٹ۔ آتھر بورے۔ کھنگری سل۔ لوسی لبک۔ تل مولا۔ چڑی چوگ۔ نانگیں کھادا۔ ریج تروبڑن۔ ونڈ ولا۔ کتئیں ہاب۔ کڑاکی جاہ۔،،،،توڑ تانڑیں , تل کھٹ , دلی دھار , وال چر , کیٹ پٹیلا , دھو وٹ , روونڑ دھونونڑ , دھیتا پتریتا , سس سورھئیں ,،،،باھر تونڑیں , تریں نه تیرھیں , لت کھوڑا , ڈو دلیلا , چار چدھار , ھکی لوانڈ , بکو ڑک ھر ڈسدے دی یارھی , سولھاں آنے صحیح , ویح کیتی , وگیں سودھی ,پانڑیں کانجی , ٹکر ٹیرا , بھاجی بھتی , دھوں اندھار , موئیں دی مٹ , چٹی چٹ , کوڑ بدوڑ , نور حضور , ھل بھل کوڑ ڈیوال , ھڑتھا ھڑ تھی , تیری میری , سیانڑاں کاں , کرند لھند , ھنڈھیا ھنڈھایا , نیل مایأ , لونڑیں تیلی , الله بیلی , صدقے کیتا مل بھا , گالھئیں بھا , ھاویا یاوا , چنڑگ چؤانتی ,کیرا بھورا , پنڑیا لنڑیا ,،،،،بال بلوڑے , حال گال , گھر بار , پار اروار , کرتا دھرتا , تھاں تھپے , کپڑا لٹا،،،،ڈٹھٹ وڑٹھٹ۔ موئی مکی۔ مکی مڈی۔ موئی ماری۔ موت دی بھنی۔ مک ستی ۔ مار مکاوڑن۔ کھادا پیتا۔ ہوا جھولڑنہ۔ ٹکریل ۔ توا تپاوڑن۔ لیلا پھل۔ چھک چھبیڑ ۔ لتھا پراڑنے ۔ تڑا تماشا ۔ ہانڈی وال۔ من منیج ۔ آکھیے آکھوائے۔منی منوائی۔ کھڑ بھک ۔ گڑ موتو حلوہ۔ یاروں ویاروں ۔ ناسیں تائیں ۔ نکو نک۔ ٹنڈن ٹوپا۔ ککھ بھن ڈوڑا۔ بدھ چھوڑ۔ زہر بات۔ من مئوجی۔ من مراد۔ من بھاوڑاں ۔ من چت۔ من ماںڑیں۔ چیتا پھرڑن۔،،،،موئیں دی مٹی۔ کڈھ کڈڑنی۔ بھاڑ دا تل۔ حقہ تازہ ۔ چاہ پانی۔ عذاب وات۔ جھلیں جھل۔ کوڑا دھوت۔ قہر دا کوجھا۔ گرم گرما۔ خر مغزہ۔ جھیڑا جھٹ۔ چھک جھبی۔ دھکا دھوڑا ۔ دیر دبیر ۔ آ ونج ( تعلقات) ۔ دروک بھج۔ چمچہ کڑچھہ۔ تھوم کٹ۔ پروتھی پرانی۔ وڑں پھپھوڑ ۔ کمب کمبارا ۔ نک سک۔ نکا نڈھا۔نر خر ۔گنڈھ تروپ , گند بلا , تتے تا , سر پیر , منڈھ گکڑ , گٹھ گوکھوں , ٹھوک وجا , ٹھر پالا , منھ بھارویں گھوڑ دوڑ , اگو دوڑ پچھو چوڑ , گھوڑ وانڑ , گندا جگ دا , چکیں لتیں , منچت , ڈندو ڑکی , پهل گڈی , کھل ھس ,ڈے ڈوا , شینھ شپ , ھتھ لا مکوڑی , گالھ مھاڑ , ککھ کلنجر۔۔۔۔۔۔کیتا پورھیا ۔دنگ دلا،،،باگھڑ بلا،،لاپڑ کنا،،اُوٹھ کچاوا، توڈی پَيرا، وان وٹينده، راند رساون،،،،پِٹ گَھروڑی،،چھوار چھٹيكر،،کئو تے ڈانگ،،کڈھی کڈھاری،،،کَنجر کَش،،،ٹھونگا،،گُنگ دان، بھولے بھنن، موہنہ مُہاکھڑی،۔۔ٹَنگو ٹانی،۔کِيٹی کَٹا، بَگ بود،۔۔تُھک تَھمبن، واری وٹہ، چُمی چاٹا، دراہی بُگھتاون، نذروٹو، بُکھا بٹيرا۔۔۔ناسی ٹاٹر ۔۔ھکڑو دوکڑو ،ھکڑ دوکڑ۔۔ پیلا تروہ،،،پیلا جھٹ۔۔۔ پیلا پھٹک ۔۔۔ پیلا پھپپھڑ۔۔ پیلا بہار ۔۔ مَٹھا چٹ, نَود دا گندھوا, نول سرا, پیون پول, کم دا چڈھی, لاپھڑکَناں, چوک چندرا.۔۔ اوتری دا چھانڑ۔۔کولا بھت ،ھولا پھل ،مندھرا شیطان۔۔۔ ٹر ٹر۔بک بک۔چخ چخ توے توے تھو تھو۔۔۔ چم چچڑ۔۔۔ ترڑ پھوتی ۔۔۔ روونڑاں ریت…لمبا کهمبا..گنجا لیلا…کال واتا…گٹھ مٹهڑا۔۔۔۔ گاٹے ترٹ۔پھکا بھت۔۔پھکا پھشک۔۔جڈھیں دا چوڑ۔۔کچا کچوک۔۔کوڑا بدوڑا۔۔پھکا پهشک۔۔کُولا بَھت۔۔اندھارا گُھپ۔۔کوپر کٹ۔۔مِٹھا ماکھی۔۔کوڑا زھر۔۔بُكھ دے ڈکار، رج دے پڈ۔… لُڑھ مدھان۔۔ڈڈھپ دی بودکی ۔۔چخ ڑخ ۔۔ایڑےببیڑے۔۔چپے تلے ریت ۔۔ابھڑغُت ۔۔چبرواتا۔۔۔چُلھ دی خیر کُل دی خیرُ۔۔کوڑ الانواں مُلاں تھیواں۔۔ٹُھل پُچھا۔۔مریہہ دا ماریا ۔۔مُلخ ملھیر۔۔مُلخ ماہی دا ….. توڈی پیرا…….ھاں کچا بھن تروڑ گاٹے ترٹ ….حرام دی سٹ ….تیل تماخو ….قہروات ….دلیلں وات …..کاویں دے کمبھ وڈابول ….. ساویں سنجھ ……دیغر ویلا …….. نک تانڑیں …..کالیاں شا راتیں- چت چائ جاه پرائ -چت چھکے تیں -چت موننھ دا زور –چت چٹکیاں-چت کنیں ساه -چت کنیں وی نسی چا جواب ڈتا -موئے دی چت تیں مکھنڑ….-بے دی چت وچ مولھا کپاه کنیں کولا .–تتے توے تیں چت-گھر دا پیر تیں چلھ دا وٹه . -اٹھی دھیا پئو ڈیکھی اماں بیٹھئیں نمھیں پئ ڈسدی تیں -کھڑئیں وی نا ڈسساں –مونںھ داکولا گلھاں پٹواوے -رک دا چنڑاں نھیں چبیندا .-چلهوں وی گیو سے دلوں وی گیو سے .-او نک کپنڑ کوں تیار ھن آھدی ھئ بولا پیندی یاں .او نیندے نه ھن آھدی ھئ لانھدی چڑھدی جلساں .گونگی پیکئیں گئ نه گئ .چت دی پیڑ تیں ھنڑوں کڈھاوے….پانڑیں جوار کوں لگا تندیله نروؤا تھی کھڑا ھا .جتهاں اروڑی گند دا چھج اتھائیں ڈھاندے .ڈسنڑ دا من موسڑا تیں مچھیں دا ٹرکاؤں .چنڑاں ٹپسی اپڑان سر بھنیسی ۔ڈڈھوں چنگاں نوھیں .نحوستی .بھیژا .پوستی . دھڈ .مویا .ماڑا .ماٹھا .میلا .مولھا .مڈا .گڈا .دڈا .بڈا .لوڈا .لیڑا .میسا .شودا .گودا .دودڑا .ڈمڑاں .بڈکا .لمبوترا .نونا.الونڑاں .سلونڑاں .سانولا .بھورا .بگا .دگا .دابڑا ٹوٹکا .لندھا .چبیا .چتھیا .نپیڑیا .گھابریا .متریا .چتریا .دروٹھا .کولا .مولا.ڈلیا .گلیا .تمبیارمبیأپهلھاڈھلا .کلھا.کوجھا .کملا .گملا .رلیا .بھلیا .ٹوٹا .کھوٹا .کھرا .کھبا .سجا .کبا .بک پڑوپی ۔ چنگ پانڑ ۔روواٹ بکاٹ-مردیں مردیں بچے۔چیل نوا سٹی-بڈھڑا کھکھوں-بڑکار-ڈوڑی تے پئے گیوں-چھک چھک ریتا ای-دب دال اچ پانڑیں-گئیڑی-کال کڑچھی , پهدی , طبک , کوه ککڑ , ھنس-پاتِھياں تَھپن، لَسی وَلوڑن-گُوھ انگاريں تے-کھو -منارے- جالہ-کانجنڑ -مکڑا-….بھرجول -چوہی-چکلی-چکل- ار-دندے-گادھی- پڑ–لٹھ -ڈیھنڈا-تیر -وکڑی……..جھلنڑ -ماہل -اریڑں-لوٹا -جھلار -ٹھاکڑں -نثار-پاڑچھا-کھاڈا -کھال-کھالی- سیسی -بلبل -درکھانڑ پکھی -بطخ۔-چنجور ۔کوئل۔لالی ۔گورکھ-پکھی۔چھپاک ۔منگھ ۔ہل۔کانوڑی۔ڈڈھیڑا , ھیڑا , چنڈور , پینڑ پکھی , گجھ-کاں , چبری , گیرا , ٹٹنڑ , تتر , بٹیرا , رٹھا , کبوتر , ممولا , ملھالا , چیڑا , چانھ پکھی , ٹوبا , ٹوکا , جل ککڑ , ٹٹیھر , ٹٹونھاں , ھل , شکرا , باز , تلور , ڈوڈرکاں , بییا , بوڑی چیڑی , چکور , سونڈھا , طوطا , بگ , تلھر ……گند گؤال , لانویں سانویں , سولھاں آنے صحیح ,تیرھاں شارکیں سیر , ھینڑاں ڈاڈھا , بدھ ردھ , کالا بگا ,قھر دا کوجھا , گھول گھتیا , ٹبر ٹیر , گھیھل گھت , بٹھی دا بل , ویتر پاڑ , کچھ ولچھ , کچھ میچ , اڈھو کڈھیا , ایڈو اوڈو , تلے اتیں , آسے پاسے , سیند سرما , ھار سنگار , سؤدا سلف , گگھا چولا , چٹ پدھر , ھٹی چٹی کھٹی , مٹیں دے مٹ , گھاٹی بٹ , فٹا فٹ ۔ رت دا گھٹ , پگھرو پانڑیں , تل شکری , چاولیں آلی , گھئیو گھچ , گھئیو دیاں گلولیاں , میلھا میل , وڈ وڈیرے , باھیں سیرھوں , سراندی پواندی , مٹی مندھانڑیں ,بجا ترڑ , کتے بوتھی , بھاگ بھریا , بخت بھری ,چب کب , ریش وچ کانا۔ تروٹ وادھ ۔کوسہ بخار۔بھلی وار..پَچادھ پوَاد، اُبھا لَما..قرآن دا پٹیا۔بھن ڈھا.چھتی بکھ۔ .بکھا بوکھڑی۔ بھوت پریت۔ڈنگہ بھڈا ۔بھنی باں ۔بیمار بلا۔بھٹیں کٹ۔بھا کپاہ۔بھج ترٹ۔بھاجی برادری.چیتے پٹ۔.سلوڑاں چراھرا..چھک پٹ۔..چھتی بازار.چھوڑا وچھوڑا ۔.چھمب گھروڑ..چلاک چترا۔..چنگاں لنگاں ۔..چکی پھیرا..رت..رتول..لغور لغڑی۔لگا بدھا۔..ڈھل ول..ول ولھیٹ۔..پسیا پروتھا ۔..تھاں ٹھیکر ۔..گیٹی ڈنہ..گم گار ۔..کنے کتریا.ریت داپندہ.پیت دے پندہ..پیت پالنڑ..گرا پڈ. . .گیدڑ مونہاں. .. . . .ککرمچھا. . .نئولوں دے سر آلا. . . .گن دا گن. . .پڑباٹی. . .پزڑیلا. . .زڑپاو. . گبھنڑ گوہ۔ چیتے غردی۔ ڈھڈ دا پیٹڑاں۔ وا جھلوڑاں۔ ھاں سوڑ۔ پچھادی کندھی۔ تلی واٹواں۔ جنئیں بھنا۔گنجا پلیت سر پھریا …سکی پروہی اندھے دی گھت بیڑی دی دھپ جٹ جموٹ پیرلو دا دکا ملخ داپندھ…ثمثمڑاں۔ سنی کاٹھی وچو نکلن والا پانڑیں,,,گڑاکھوں ۔ گڑ ملیا تماخوں,,,آرھی ۔شیشہ,,,,ھوا جھلونڑاں,,گھمر گھیر,,,,ھک ھا بادشاہ ۔بادشاہ زمین دے ٹوٹے دا بادشاہ ھا,,پیریں دے بیر ۔ ٹردا پندھ کر ویندے,,,,جاھا ۔ترکھ,,,,چیکل ۔چڈول,,,,درکھانڑ پکھی ۔,,,,,ھاں ماندہ
