مسلمان سائنس داناں دی ایہو جئی ایجادات جنہاں تے مغرب قابض تھئی گئیا

تحریر ۔ فیصل شہزاد چغتائی

تاریخ دا سبھ توں پہلا کیمیا دان تے عظیم مسلمان سائسدان جابر بن حیان جئیں نے سائنسی نظریات کوں اپنڑیں عرج تک پھجا ݙیتا، دنیا اج تک ایکوں بابائے کیمیا دے ناں توں جانڑدی ھِ جابر بن حیات کوں کیمیا دا بانی آھا وھیندے ، او کیمیا دے تمام عملی تجربات توں نا صرف واقف ھن بلکہ انہاں تے مکمل عبور رکھیندے ھن۔

علم حاصل کرن دے دوران انہاں نے اپنڑیں ارد گرد دے لوگاں کوں سونا بنڑاون دے جنون اچ مبتلا ڈیٹھا تان خود وی اے روش اپنڑاں گھیدی ، کافی تجربات دے بعد او سانا تیار کرݨ اچ کامیاب نا تھئی سکے لیکن کیمیا اچ حقیقی دلچسپی دی وجہہ نال انہاں نے تجربات دا سلسلہ ختم نا کیتا انہاں نے اپنڑیں والد دے آبائی شہر کوفی اچ اپنڑیں تجربہ گاہ تعمیر کیتی ۔ خلیفہ ہارون رشید دے وزیر وزیر یحیی برمکی دی لاڈلی بیوی شدید بیمار تھئی تاں بہوں علاج دے بعد شفا یاب نا تھئی جئیں ویلے یحیی ایں دی زندگی توں امیوس تھئی گئیا تاں مشورا ݙیتا کہ ھک حکیم نال رجوع کیتا ایں حکیم نے صرف ھک دوا دو گرین تین اونس شہد ملا تے ھک گھونٹ پلائی آدھے گھنٹے توں وی گھٹ وقت اچ مریضہ پہلی وانگوں صحت یاب تھئی گئی اے ڈیکھ تے یحیی برمکی ایں حکیم دے گروید تھئے گئے انہاں نے حکیم توں بقیہ دوا وی ایکوں ڈے ڈیتی اے حکیم جابر بن حیان ھی ھا جیندی طبیبانہ مہارت نے حاکم وقت دے دل اچ گھر کر گھیدا ۔ او ہمہ وقت کہیں نا کہیں سوچ تے تجربے اچ مہنمک رھندے ھن۔ گھر نے تجربہ گاہ دی صورت اختیار کر گھیدی ۔ سونا بنڑاون دی لگن اچ انہاں نے بے شمار حقائق دریافت کیتے متعدد ایجادات کیتیاں ، جابر حیات نے اپنڑیں علم کیمیا دی بنیاد ایں نظریہ تے رکھی کہ تمام دھاتوں دے اجزائے ترکیبی کندھک تے پارہ ھن مختلف حالتاں اچ مختلف تناسب۔

انہاں دھاتاں دے اجزائے ترکیبی ملن توں دیگر دھاتاں بن سکدیاں ھن انہاں دے خیال اچ دھاتاں اچ فرق دی بنیاد اجزائے ترکیبی کینی بلکہ انہاں دی حالت تے تناسب ھا لہذا معمولی تے سستی دھاتاں کوں سونے اچ تبدیل کرݨ نا ممکن ھا انہاں اچ مشاہدی ذھانت لگن تے انتھک محنت کرݨ دی صلاحیت بدرجہ اتم موجود ھائی جابر بن حیان قرع النبیق نامی ھک آلہ دے وی موجد ھن جیندے ڈو حصے ھن ھک حصہ اچ کمیائی مادیاں کوں پکایا ویندا ھا تے مرکب توں اٹھن والے بخارات دے ذریعے آلہ کوں ڈوجہے حصے اچ پھجا تے ٹھڈا کر گھیدا ویندا ھا ، ایویں تاں بخارات دوبارہ مائع حالت اختیار کر گھیندے کشیدگی دا اے عمل کرن کیتے اج وی ایں قسم دا آلہ استعمال کیتا ویندا ھِ ایندا موجودہ ناں ریٹاٹ ھِ ، ھک واری کہیں تجربے دے دوران قرع النبیق اچ بھورے رنگ دے بخارات اٹھے تے آلہ دے ڈوجہے حصے اچ جمع تھئے گئے جو تانبے دا بنڑا ہویا ھا ۔ حاصل شدہ مادہ ایں قدر تیز ھا کہ دھات گل گئی ، جابر نے مادہ کوں چاندی دے کٹوری اچ سٹیا تے اوندے اچ سوراخ تھئی گئے ، چمڑے دی تھلی اچ رکھن تے وی ایہو نتیجہ نکلا جابر نے مائع کوں انگلی نال چھوا تے او وہ سڑ گئی ایندا کاٹ دار تے سڑن دی خصوصت رکھن والے مائو کوں انہاں نے ریزاب دا ناں ڈیتا جئیں کوں اج اساں تیزاب آکھیدن ھیں ول ایں تیزاب کوں دیگر متعدد دھاتاں تے آزمایا لیکن سونے تے شیشے دے علاوہ سبھ دھاتاں گل گئیاں ، جابر بن حیات مزید تجربات اچ جُٹ گئے آخر کار انہاں نے بہوں کیمیائی مادے مثلا گندھک دا تیزاب تے ایکواریجیا بنڑائے حتی کہ انہاں نے ھک ایہو جیا تیزاب بنڑایا جیندے نال سونے کوں وی بگھلاوݨ ممکن ھا، ایندے علاوے لوھے کوں زنگ توں بچاون کیتے لوھے تے وارنش کرن موم جامہ بنڑاون، خضاب بنڑاون دا طریقہ دریافت کیتا